Aktualności

Lech Wałęsa i Mieczysław Jagielski podpisują Porozumienie w Gdańsku

Piotr Duda w Szczecinie, 33 lata później

Pod­pi­sa­nie po­ro­zu­mie­nia w Gdań­sku 31 sierp­nia 1980 r. mię­dzy ko­mi­sją rzą­do­wą a ko­mi­te­tem straj­ko­wym i po­wsta­nie So­li­dar­no­ści stały się po­cząt­kiem prze­mian 1989 roku: oba­le­nia ko­mu­ni­zmu i końca sys­te­mu po­jał­tań­skie­go. Dziś mi­ja­ją 33 lata od tych wy­da­rzeń.

Pierw­sze straj­ki latem 1980 roku były re­ak­cją na pod­wyż­ki cen mięsa i wę­dlin, wpro­wa­dzo­ne przez ów­cze­sną ekipę rzą­dzą­cą Edwar­da Gier­ka. W lipcu straj­ko­wa­ło ok. 80 tys. osób w 177 za­kła­dach pracy.

W po­ło­wie sierp­nia 1980 r. za­czę­ły się straj­ki na Wy­brze­żu, gdzie wciąż żywa była pa­mięć stłu­mio­nych krwa­wo przez wła­dze pro­te­stów w grud­niu 1970 r. Strajk w Stocz­ni Gdań­skiej zor­ga­ni­zo­wa­li dzia­ła­cze Wol­nych Związ­ków Za­wo­do­wych Wy­brze­ża - opo­zy­cyj­nej,
nie­le­gal­nej or­ga­ni­za­cji utwo­rzo­nej w 1978 r.

14 sierp­nia 1980 roku wy­buchł strajk na kilku wy­dzia­łach stocz­ni. Za­pla­no­wał go i przy­go­to­wał Bogdan Bo­ru­se­wicz, a roz­po­czę­li zwią­za­ni z WZZ ro­bot­ni­cy: Jerzy Bo­row­czak, Bog­dan Fel­ski i Lu­dwik Prą­dzyń­ski. Wkrót­ce, prze­ska­ku­jąc przez ogro­dze­nie, w stocz­ni po­ja­wił się też Lech Wa­łę­sa, zwol­nio­ny z pracy w 1976 r. Sta­nął na czele straj­ku.

Utwo­rzo­no Mię­dzy­za­kła­do­wy Ko­mi­tet Straj­ko­wy, w skład któ­re­go we­szli przy­by­li do stocz­ni de­le­ga­ci in­nych straj­ku­ją­cych za­kła­dów. Prze­wod­ni­czą­cym MKS zo­stał Wa­łę­sa, a w skład pre­zy­dium we­szli dzia­ła­cze WZZ. Pre­zy­dium MKS two­rzy­li: Wa­łę­sa, dwóch wi­ce­prze­wod­ni­czą­cych - An­drzej Ko­ło­dziej i Bog­dan Lis - oraz Lech Bąd­kow­ski, Jo­an­na Du­da-Gwiaz­da, Woj­ciech Gru­szec­ki, An­drzej Gwiaz­da, Ste­fan Iz­deb­ski, Jerzy Kmie­cik, Zdzi­sław Ko­by­liń­ski, Hen­ry­ka Krzy­wo­nos, Ste­fan Le­wan­dow­ski, Alina Pień­kow­ska, Józef Przy­byl­ski, Jerzy Si­kor­ski, Lech So­bie­szek, Ta­de­usz Stan­ny, Anna Wa­len­ty­no­wicz i Flo­rian Wi­śniew­ski.

Spi­sa­no 21 po­stu­la­tów MKS; pierw­szym i naj­waż­niej­szym było utwo­rze­nie nie­za­leż­nych od wła­dzy i pra­co­daw­ców związ­ków za­wo­do­wych. Pro­te­stu­ją­cy po­wo­ły­wa­li się na ra­ty­fi­ko­wa­ną przez PRL kon­wen­cję nr 87 Mię­dzy­na­ro­do­wej Or­ga­ni­za­cji Pracy, która gwa­ran­to­wa­ła
wol­ność związ­ko­wą.

W tym cza­sie MKS-y po­wsta­ły w Szcze­ci­nie i El­blą­gu. Na czele ko­mi­te­tu w straj­ku­ją­cej szcze­ciń­skiej stocz­ni im. Adol­fa War­skie­go sta­nął uczest­nik wy­da­rzeń grud­nia 1970 - Ma­rian Jur­czyk. MKS, któ­re­mu sze­fo­wał, zgło­sił 36 po­stu­la­tów.

Roz­mo­wy ze straj­ku­ją­cy­mi prowadzili: w Gdań­sku wi­ce­pre­mier Mie­czy­sław Ja­giel­ski, w Szcze­ci­nie - wi­ce­pre­mier Ka­zi­mierz Bar­ci­kow­ski. W całej Pol­sce straj­ko­wa­ło już wów­czas ok. 350 za­kła­dów.

64 in­te­lek­tu­ali­stów wy­sto­so­wa­ło apel do władz o pod­ję­cie roz­mów z MKS: "Ape­lu­je­my do władz po­li­tycz­nych i do straj­ku­ją­cych ro­bot­ni­ków, aby była to droga roz­mów, droga kom­pro­mi­su" - na­pi­sa­li. Dwóch z nich - Bro­ni­sław Ge­re­mek i Ta­de­usz Ma­zo­wiec­ki, któ­rzy przy­wieź­li apel do Stocz­ni Gdań­skiej - we­szło w skład utwo­rzo­nej przy MKS ko­mi­sji eks­per­tów. Two­rzy­li ją też: Bog­dan Cy­wiń­ski, Ta­de­usz Ko­wa­lik, Wal­de­mar Ku­czyń­ski, Ja­dwi­ga Sta­nisz­kis i An­drzej Wie­lo­wiey­ski.

22 sierp­nia w Szcze­ci­nie de­le­ga­cja rzą­do­wa roz­po­czę­ła roz­mo­wy z MKS. Dzień póź­niej roz­po­czął się strajk ge­ne­ral­ny na Wy­brze­żu; w Stocz­ni Gdań­skiej Ja­giel­ski za­czął roz­mo­wy ze straj­ku­ją­cy­mi.

29 sierp­nia po­wstał MKS w Ja­strzę­biu na Gór­nym Ślą­sku, który opra­co­wał wła­sne po­stu­la­ty.

Pierw­sze po­ro­zu­mie­nie mię­dzy stro­ną rzą­do­wą i straj­ku­ją­cy­mi pod­pi­sa­ne zo­sta­ło 30 sierp­nia w Szcze­ci­nie. Straj­ki obej­mo­wa­ły już wów­czas ok. 700 za­kła­dów; brało w nich udział ok. 750 tys. osób. Wła­dze zgo­dzi­ły się na po­stu­la­ty straj­ku­ją­cych, w tym na nowe związ­ki za­wo­do­we; MKS wy­ra­ził zgodę, by za­miast "wolne" związ­ki użyto okre­śle­nia "sa­mo­rząd­ne".

31 sierp­nia Wa­łę­sa i Ja­giel­ski pod­pi­sa­li po­ro­zu­mie­nie gdań­skie. MKS de­kla­ro­wał za­koń­cze­nie trwa­ją­ce­go dwa ty­go­dnie straj­ku. De­le­ga­cja rzą­do­wa zgo­dzi­ła się m.?in. na utwo­rze­nie no­wych, nie­za­leż­nych, sa­mo­rząd­nych związ­ków za­wo­do­wych, prawo do straj­ku, bu­do­wę po­mni­ka ofiar grud­nia 1970, trans­mi­sje nie­dziel­nych mszy św. w Pol­skim Radiu i ogra­ni­cze­nie cen­zu­ry. Przy­ję­to też zapis, że nowe związ­ki za­wo­do­we uzna­ją kie­row­ni­czą rolę PZPR w pań­stwie. Uro­czy­stość pod­pi­sa­nia po­ro­zu­mie­nia trans­mi­to­wa­ła TVP.

Straj­ku­ją­ce w Gdań­sku, Szcze­ci­nie i El­blą­gu za­kła­dy pod­ję­ły 1 wrze­śnia pracę. Nadal straj­ko­wa­ły ko­pal­nie na Gór­nym Ślą­sku.

3 wrze­śnia 1980 r. pod­pi­sa­no trze­cie po­ro­zu­mie­nie - w Ja­strzę­biu na Gór­nym Ślą­sku, gdzie strajk roz­po­czął się pod ko­niec sierp­nia. Za­kła­da­ło ono m.?in. wpro­wa­dze­nie w 1981 r. wszyst­kich wol­nych sobót. Ko­pal­nie wzno­wi­ły pracę.

17 wrze­śnia 1980 r. przed­sta­wi­cie­le Mię­dzy­za­kła­do­wych Ko­mi­te­tów Za­ło­ży­ciel­skich (prze­kształ­co­nych z MKS) przy­ję­li sta­tut, który roz­strzy­gał po­wsta­nie Nie­za­leż­ne­go Sa­mo­rząd­ne­go Związ­ku Za­wo­do­we­go "So­li­dar­ność" - jed­ne­go ogól­no­kra­jo­we­go związ­ku o struk­tu­rze re­gio­nal­nej. Na czele Kra­jo­wej Ko­mi­sji Po­ro­zu­mie­waw­czej sta­nę­li: Wa­łę­sa jako prze­wod­ni­czą­cy oraz Gwiaz­da. Jur­czyk zo­stał prze­wod­ni­czą­cym Za­rzą­du Re­gio­nu Po­mo­rze Za­chod­nie.

10 li­sto­pa­da 1980 r. Sąd Naj­wyż­szy za­re­je­stro­wał NSZZ "So­li­dar­ność". Wkrót­ce zwią­zek li­czył nie­mal 10 mln człon­ków (było to 80 proc. pra­cow­ni­ków pań­stwo­wych). Or­ga­ni­za­cje związ­ko­we po­wsta­ły we wszyst­kich przed­się­bior­stwach i in­sty­tu­cjach - wła­dze nie do­pu­ści­ły tylko do po­wo­ła­nia ogniw związ­ku w Woj­sku Pol­skim i Mi­li­cji Oby­wa­tel­skiej.

Gdy gen. Woj­ciech Ja­ru­zel­ski zde­cy­do­wał o wpro­wa­dze­niu stanu wo­jen­ne­go 13 grud­nia 1981 r., So­li­dar­ność zo­sta­ła za­wie­szo­na, a w paź­dzier­ni­ku 1982 roku - zde­le­ga­li­zo­wa­na. Był to okres prze­śla­do­wań opo­zy­cji i dzia­łal­no­ści pod­ziem­nej.

Zwią­zek zo­stał po­now­nie za­re­je­stro­wa­ny w wy­ni­ku usta­leń Okrą­głe­go Stołu w kwiet­niu 1989 r.